"Ιερά Οδός",μια μέρα μετά την Πρωτοχρονιά. Λίγες ώρες πριν αρχίσει το πρόγραμμα κι ο κόσμος έχει αρχίσει να μαζεύεται. Μπαίνουμε από την πλαϊνή είσοδο. Δεν ταλαιπωρούμαστε. Κατευθείαν στα παρασκήνια. Το καμαρίνι είναι άνετο, αλλά απόλυτα λιτό. Ένα αντρικό δωμάτιο, βασικά λευκό, χωρίς μπιχλιμπίδια μπροστά στον καθρέφτη. Μόνο κάτι γράμματα από την Κύπρο. Προς τον Γιώργο Νταλάρα. Αρχίσαμε να μιλάμε για τον καινούριο του δίσκο -"Θεσσαλονίκη-Γιάννενα, με Δυο Παπούτσια Πάνινα"-με τον Γκόραν Μπρέγκοβιτς. Πολύ γρήγορα όμως, το θέμα πήγε αλλού. Όπως ήταν φυσικό να γίνει. Πώς είναι δυνατόν μιλώντας με έναν καλλιτέχνη τέτοιου μεγέθους, με την πλέον συζητημένη προσωπικότητα στην Ελλάδα, να μην πεις τόσα άλλα! Την πολιτική, την Κύπρο, την ελληνική κοινωνία, τις κατηγορίες σε βάρος του, το ρεκόρ δισκογραφίας, το μεγάλο γιατί που κουβαλάμε όλοι στις πλάτες μας. Ο μουσικός εθνάρχης, όπως χαρακτηρίστηκε, μιλάει για όλα.

Πώς προέκυψε η συνεργασία σας με τον Μπρέγκοβιτς;

Τότε που είδα το φιλμ "Ο Καιρός Των Τσιγγάνων",σκέφτηκα πως αυτός ο άνθρωπος σίγουρα θα έχει να πει πολύ περισσότερα πράγματα, από τα πέντε-δέκα κομμάτια που εκ των συνθηκών έχει η ταινία. Ένας σύγχρονος μουσικός που ασχολείται με την παράδοση και θυμίζει σε μας ανθρώπους όπως τον Θεοδωράκη, τον Μαρκόπουλο, τον Χατζιδάκι. Δίσταζα όμως στη σκέψη της μεταγλώττισης των συγκεκριμένων τραγουδιών -ίσως από υπερευαισθησία- αν και μου προξένησαν ενδιαφέρον. Ο δισταγμός μου αυτός υποχώρησε όταν άκουσα πια και το δίσκο της Άλκηστης (Πρωτοψάλτη) με τη Λίνα Νικολακοπούλου. Συναντηθήκαμε με τον Μπρέγκοβιτς σε μια συναυλία στο Βελιγράδι και διαπίστωσα πως εκείνος ήδη με ήξερε από φίλους έλληνες φοιτητές στη Γιουγκοσλαβία αλλά και Γιουγκοσλάβους εδώ. Από τότε αρχίζει η συνεργασία μας.

Γιατί -πιστεύετε - ενδιαφέρει τον Μπρέγκοβιτς η Ελλάδα; Μήπως θεώρησε εξασφαλισμένη την επιτυχία της δουλειάς, αφού ερμηνεύει ο μεγαλύτερος τραγουδιστής της χώρας;

O Μπρέγκοβιτς είναι κυρίως ένας καλός παραγωγός που παλεύει με τους ήχους και τις προσμίξεις. Σήμερα, με το Internet και όλα τα μέσα, η ethnic μουσική είναι κατεστημένο πια. Ανεξαρτήτως αν, λόγω αυτού του πλουραλισμού, έχουμε κάποιες φορές και ανοσιουργήματα ως παρενέργειες. Από τη άλλη πλευρά, και εγώ είδα τα πράγματα αλλιώς. Καλό είναι οι άνθρωποι να αλλάζουν απόψεις, αλλά όχι αρχές. Γιατί μερικοί το 'χουν και τρίπορτο και λένε ότι η εποχή όλα τα σηκώνει, αλλά μας σήκωσε ο διάολος και μας πήρε όλους. Η Ελλάδα λοιπόν τον ενδιαφέρει πολύ και την εκτιμά πολύ. Τον ενδιαφέρει επίσης ότι έκανε μια δουλειά μ' έναν άνθρωπο του χώρου εν ενεργεία, με καλές προϋποθέσεις και προοπτική. Δήλωσε εξάλλου πως είναι τιμή για κείνον να παίζουμε μαζί. Δεν προσπαθώ να βρω κάτι άλλο πίσω από αυτά. Μ' ενδιαφέρει μόνο όταν κρίνω τη δουλειά να δω πού κέρδισε, πού έχασε.

Το ξέρετε ότι πηγαίνει καλά… Είναι και οικείο το άκουσμα στον Έλληνα.

Στη δουλειά του Μπρέγκοβιτς έχουμε τα στοιχεία της παραδοσιακής μουσικής και του ξεκούρδιστου ήχου των τσιγγάνων. Όχι βαλκανικό, της ντόινας, ή της παραδοσιακής βουνίσιας μουσικής, ούτε της πεδιάδας της Ρουμανίας. Είναι μια παράδοση που υπάρχει μετά τα μέσα του 19ου αι., όταν τα χάλκινα πνευστά βγαίνουν στους δρόμους και περπατάνε σ' όλη την Ευρώπη σαν μικρές φιλαρμονικές. Αυτό άφησε μια κοινή παράδοση των Βαλκανίων. Γι' αυτό και εμείς έχουμε δικά μας τραγούδια που τα θεωρούμε μακεδονίτικα και οι άλλοι τα θεωρούν σέρβικα. Είναι ένα τραγούδι που γράφτηκε στην Κωνσταντινούπολη, ταξίδεψε, πήγε στη Σερβία -το λεγόμενο χασαποσέρβικο- κι έχει λίγο από ουκρανικούς χορούς ο ρυθμός, λίγο από ποντιακά. Μην ξεχνάμε ότι αυτή η περιοχή για 500 χρόνια ήταν κάτω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Έχει λοιπόν και ανατολίτικα στοιχεία ;

Βέβαια. Γύρω από την Κασπία και την Μαύρη Θάλασσα υπάρχουν λαοί που τραγουδούν και αμανέδες. Είναι επηρεασμένοι από τη μουσική της κεντρικής Ασίας εκείνων των χρόνων, δηλαδή Περσία την εποχή του Ισπαχάν κ.λπ. Είναι αραβική, τουρκική, ελληνική μουσική, όλα μαζί.

Μιλάτε για τη βυζαντινή μουσική;

Ακριβώς. Είναι μια περίοδος που την περιγράφουμε ως Βυζάντιο, μετά τον 6ο-7ο αιώνα που το Βυζάντιο ελληνοκρατείται. Γίνεται το Σχίσμα των Εκκλησιών, μπαίνουν τα στεγανά και εκφράζεται ο ανατολικός κόσμος και η Δύση με το δικό της τρόπο. Μέχρι το Μεσαίωνα, έχει αρχίσει η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η παρακμή, όλη αυτή η μουσική ταξιδεύει. Οι τσιγγάνοι έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στη διάδοσή της και θα έπρεπε να γίνει κάποια στιγμή στο Μουσείο -ας πούμε- της Μουσικής Τέχνης το Μνημείο του Άγνωστου Τσιγγάνου. Θα το κάνουμε λοιπόν;

Και τότε θα ακούσετε κι άλλα…

Δεν πειράζει. Εγώ γεννήθηκα για να τ' ακούω. Πώς έλεγε η Νίνου "Γεννήθηκα για να πονώ";

Πρέπει πάντα να υπάρχει κάποιος που να τα "ακούει";

Πολλοί πρέπει, αλλά το θέμα είναι να τ' ακούνε αυτοί που πρέπει.

Έχετε παράπονα εσείς;

Όχι, δεν έχω κανένα παράπονο. Ο κόσμος και οι άνθρωποι του χώρου μού συμπεριφέρθηκαν με πολλή αγάπη, τόσο πολλή που καμιά φορά με φοβίζει. Μερικές φορές, κάποιοι της δουλειάς έχουν ξεπεράσει τη δόση -το overdose που λέμε- του να ασχολείσαι μ' έναν άνθρωπο που δεν παράγει ειδήσεις για κουτσομπολιό.

Έχετε την αίσθηση πως από τη μια πλευρά είστε ο αγαπημένος καλλιτέχνης των Ελλήνων κι από την άλλη ορισμένοι σας καταλογίζουν και σας κατηγορούν για πολλά; Ακόμη και για την Κύπρο είπαν…

Αυτοί όλοι κι όλοι δεν είναι παραπάνω από 5-6 άτομα. Βάλτε τώρα τον κύκλο των κολλητών και ύστερα κάποιων παρακαθήμενων. Δυστυχώς αυτή είναι η λογική. Όταν κάποιοι ενοχλούνται βρίσκουν -επειδή το θέμα πουλάει- τρόπο και διοχετεύουν περίεργα πράγματα, με τα οποία, ο κάθε αδαής ή αγνός άνθρωπος μπορεί να παρασυρθεί. Αν κάποιος μου καταλογίζει κάτι για την Κύπρο, θα πρέπει να ψάξει βαθιά μες στην ψυχή του να δει τι θέλει. Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται αυτό με το θέμα της Κύπρου. Δεν θέλω να το συγκρίνω, αλλά τηρουμένων των αναλογιών, ακόμη και τον Σεφέρη χτύπησαν τότε και οι Αριστεροί και οι Δεξιοί. Λοιπόν, το θέμα της Κύπρου είναι το μέγιστο πρόβλημά μας, κι όσοι δεν μπορούν να το κατανοήσουν, καλύτερα να μην καταπιάνονται με το θέμα κουτσομπολίστικα. Εκτός αν υπάρχουν άλλοι λόγοι, σκοτεινοί…

Είπαν επίσης ότι τα έχετε πάρει από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας…

Τα έχω δώσει χοντρά -κι είναι γνωστό. Το υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Κύπρου έχει δώσει στη δημοσιότητα τον κατάλογο των χρημάτων που μαζεύτηκαν από τις συναυλίες για την άμυνα (σ.σ. υπενθυμίζουμε πως πριν από ένα περίπου μήνα το Υπουργικό Συμβούλιο της Κύπρου ανακήρυξε τον Γιώργο Νταλάρα επίτιμο πολίτη).

Έχετε συμμετάσχει όμως σε πολλά άλλα πράγματα…

Ίσως προκαλεί αυτό το γεγονός. Ναι, έχω κάνει δεκάδες συναυλίες για τις έδρες Ελληνικών Σπουδών στα Πανεπιστήμια, στην Ίμβρο που είναι υπό κατοχή, στην Τιφλίδα, σ' όλο τον κόσμο όπου είναι Έλληνες.

Υπάρχει λοιπόν κάτι στο οποίο δεν συμμετέχει ο Γιώργος Νταλάρας;

Βεβαίως. Δεν υπάρχει στα ξεβράκωτα ελληνάδικα, στις ροζ χαμένες ιστορίες της τηλεόρασης. Δεν υπάρχει σ' αυτούς τους αχαρακτήριστους νεολογιστές και νεοελληνιστές της λογικής της τηλεόρασης μέσα στην προχειρότητα και την κακογουστιά, στην αμάθεια και τον άκρατο συμπλεγματισμό. Ίσως να είναι αυτό το κακό μου: ότι συμμετέχω στα μουσικά και όχι στις κοσμικότητες. Αλλά δεν μπορώ να μην γουστάρω να υπάρχω σ' αυτά; Έχετε σκεφτεί από αυτούς πόσοι θα ήθελαν να είμαι δίπλα τους και να παίζουμε σφαλιάρες; Εγώ λοιπόν διαλέγω. Και λέω "Κοίταξε, φίλε μου, εσύ είσαι ένα κοκοράκι με ωραία φύλλα, με ροζ λουκ πάνω σου, με ό,τι έχεις. Γιατί θέλεις κι εμένα; Δεν μπορείς να παίξεις με τη θεία σου; Πάρ' το βρακί της και παίξε. Γιατί πρέπει να παίξεις και μαζί μου;". Εγώ έχω άλλου είδους τσαμπουκά. Γεννήθηκα στην Κοκκινιά, ακόμη βρωμάει πετρέλαιο το πετσί μου. Όποιος είναι μάγκας, ας έρθει με επιχειρήματα να μου πει. Μέχρι 19 χρονών δούλευα στα μηχανουργεία. Έχει φάει ο κώλος μου αλάτι και η μούρη μου τόση λάσπη που δεν χρειάζεται να μιλάμε γι' αυτά. Άσε τώρα. Γέμισε η Αθήνα φλώρους. Και η αναφορά δεν γίνεται στους ομοφυλόφιλους, που πολλές φορές είναι άνθρωποι ευαίσθητοι, χαριτωμένοι και δημιουργικοί. Εγώ μιλάω γι' αυτούς και προβληματίζομαι με τους ανθρώπους που φέρονται πούστικα. Που δημιουργούν κλίκες και γκέτο και φέρονται ρατσιστικά στους μη ομοίους τους. Προσωπικά πάντα είχα πρόβλημα με τους αναποφάσιστους, αυτούς που δεν ξέρουν αν θα πάνε σήμερα με ναύτες ή με λοκατζήδες. Οπότε μ' αυτά θα ασχοληθούμε;

Ο κόσμος όμως ασχολείται. Δεν σας ενοχλεί αυτό;

Στον κόσμο αρέσει το κουτσομπολιό. Το λέω από μικρό παιδί και μ' ενοχλεί. Γιατί εγώ είμαι πολύ βαρετός άνθρωπος, από την πρώτη μου συνέντευξη το 1968 τα ίδια λέω. Σου λένε λοιπόν "Αμάν, βρε παιδί μου, δεν θα στραμπουλίξει το πόδι του, δεν θα πάθει έναν κάλο στο λαιμό, να σταματήσουμε να τον ακούμε;".

Όχι όλοι όμως. Έτσι δεν είναι;

Λοιπόν, η ζωή μου πήγε καλά. Αλλά έχω τόσες εμπειρίες…Γνώρισα την Ελλάδα που αγωνιζόταν να αναπνεύσει, να φάει. Βγήκε η χώρα μέσα από έναν Εμφύλιο, με μια Χωροφυλακή που τσάκιζε κόκαλα. Μεγάλωσα με κόπο, πήρα με τον αδερφό μου στα χέρια την οικογένειά μου, τη μάνα μου, που ήταν μάνα και πατέρας. Δεν έχω λοιπόν τα ίδια βιώματα και την ίδια λογική μ' ένα παιδί σήμερα. Δεν ταιριάζει η άποψή μου με της κόρης μου. Απεύχομαι να ζήσει η Γεωργιάννα στις συνθήκες που έζησα εγώ, γι' αυτό της δίνω ό,τι είναι δυνατόν. Δεν θέλω όμως να την κάνω και μαμμόθρεφτο, γιατί ο κίνδυνος των νέων παιδιών αυτός είναι. Λένε πως απομακρύνεται ο κόσμος από την πολιτική. Τι νομίζετε; Το λάκκο του σκάβει ο κόσμος. Με ποια δικαιολογία γίνεται αυτό; Ότι μας πούλησαν οι σαραντάρηδες του Πολυτεχνείου; Ε, και; Τι έγινε; Εμένα λοιπόν αυτά δεν με αφορούν. Γι' αυτά θα είμαι πάντα αντιπαθητικός. Δεν ζήτησα ούτε δάφνες ούτε αξία που δεν έχω, ούτε γαλόνια και παράσημα. Είμαι άνθρωπος που έφαγε τη ζωή με το κουτάλι, λειτουργώ με το ένστικτο και με μια αγάπη για την αυριανή μου ημέρα, παρότι πολύ μικρός κατάλαβα ότι στο τέλος δεν παίρνεις τίποτα μαζί σου. Αγωνίζομαι η επόμενη μέρα μου να έχει νόημα.

Αγαπάτε τους εχθρούς σας; Τι θα τους λέγατε;

Ξέρεις κανέναν ν' αγαπάει τους εχθρούς του; Μπορώ όμως να συγχωρήσω αυτούς που κάνουν λάθος και το παραδέχονται. Πιστεύω ότι πολλά λέγονται και γίνονται από άγνοια. Το μεγαλύτερο ελάττωμα των ανθρώπων είναι να θεωρούν τον εαυτό τους το κέντρο της γης.

Να κρίνουν εξ ιδίων τα αλλότρια;

Αυτό είναι χαρακτηριστικό των Ελλήνων. Είμαστε ένας επηρμένος και εγωκεντρικός λαός. Το θέμα είναι πώς να ξεφύγεις από αυτή την παγίδα. Και να μην είσαι της λογικής όταν λαδώσει το αντεράκι μου -που έλεγε κι η μάνα μου- να μαζέψω όσο πιο πολλά λάδια μπορώ για να το λαδώσω εσαεί. Ν' αρχίσεις να δίνεις σημασία σ' αυτά που έκαναν ή είπαν κάποιοι, σ' αυτούς που βάζουν μια φωτιά.

Μιλάτε για δυο δρόμους ουσιαστικά. Αντίθετους. Στην ελληνική μουσική μπορείτε να τους περιγράψετε;

Αγαπώ τη μουσική ως ολότητα. Και μέσα στα περίεργα τραγούδια μπορώ να βρω καλά πράγματα. Έχει σημασία πως μεγάλωσε ο καθένας. Εγώ μπήκα σ' αυτή τη δουλειά με τραγούδια του Κουγιουμτζή και του Λοϊζου. Και τα λαϊκά μου, τα δεύτερα να το πω έτσι, ήταν του Καλδάρα. Αυτά σήμερα είναι πρώτα-πρώτα. Έχω τραγουδήσει στίχους του Γκανά, του Χάρη και του Πάνου Κατσιμίχα, του Ανδρικάκη, του Μάνου Ελευθερίου, του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Δεν χρειάζεται πια να πω τίποτα. Οι δουλειές μου τα λένε όλα.

Μέσα σε όλα αυτά τα περίεργα που ακούγονται, είπαν ότι πήρατε το απάνθισμα του ελληνικού τραγουδιού…

Καταρχάς εγώ δεν πήρα τίποτα, από κανέναν, με το ζόρι. Μου τα χάρισαν οι δημιουργοί και καμαρώνω γι' αυτό. Ο χαρακτηρισμός μάλλον ζήλεια και φθόνο δείχνει παρά ουσία. Γιατί έπρεπε να τραγουδήσω σκουπίδια; Ο Μπιθικώτσης -ας πούμε- δεν έλεγε τα καλύτερα; Κι ο κάθε τραγουδιστής.

Και σε συμμετοχές είπατε τα καλύτερα τραγούδια. Είστε τόσο διορατικός που βλέπετε τι θα πάει καλά;

Εγώ είπα μόνο αυτά που μου πρότειναν και αυτά που οι άνθρωποι που τα έγραψαν τα φαντάστηκαν με τη φωνή μου. Μ' ενδιαφέρουν τα καλά τραγούδια, ενώ καθόλου δεν με ενδιαφέρει τι λένε οι άσχετοι που δεν ξέρουν που παν' τα τέσσερα. Ούτε ένα όργανο να πιάσουν ούτε να κουρδίσουν. Ας βάλουν το κεφάλι τους πρώτα σε ένα όργανο, ν' ακούσουν τους παλμούς μιας χορδής κι ας έρθουν να μιλήσουμε για μουσική. Με τους θεόφαλτσους και τους κακόφωνους ή με τις "φωνάρες" που τραγουδούν με τα εσώρουχα να μιλήσω;

Για ποιες συνεργασίες του παρελθόντος δεν αισθάνεστε περήφανος;

Είχα τη χαρά με όσους συνεργάστηκα να περάσω καλά. Τώρα, αν σ' αυτά τα τριάντα χρόνια βρέθηκαν και μια-δυο περιπτώσεις που μεταλλάχτηκαν και απευθύνθηκαν με άλλο ύφος και ήθος απ' αυτό που ξεκίνησαν, τι να κάνουμε; Αυτά συμβαίνουν και στα καλύτερα σπίτια.

Έχετε δουλέψει πολύ με νέους δημιουργούς. Γιατί;

Κάνω αυτά που μου αρέσουν. Δεν το χαίρεστε που υπάρχει ένας άνθρωπος που καταλαβαίνει και ψάχνει; Δεν ασχολήθηκα σ' όλη μου τη ζωή με τίποτα άλλο. Ξέρω τι όργανο πρέπει να παίξει εδώ, τι τόνο πρέπει να τραγουδήσει ο άλλος, πώς πρέπει να κουρδίσει, τι μηχανήματα χρειάζονται για το τάδε στάδιο, πόσο κόσμο χωράει αυτή η κερκίδα.

Άρα το "τραγουδιστής" είναι λίγο…

Ελάχιστο. Καμαρώνω πιο πολύ για το "μουσικός". Θα έπρεπε να κατηγορούμαι επειδή ακριβώς αυτό κάνω; Αυτή η μετάλλαξη των ανθρώπων που από τις κατραπακιές δεν ξέρουν τι τους γίνεται; Πότε τους φταίει το ένα, πότε το άλλο. Πότε τα ναρκωτικά, πότε το πολύ σεξ, πότε η κυβέρνηση, πότε η Αυριανή, από τη μία η Δήμητρα Λιάνη, από την άλλη ο Σημίτης. Χαμένοι μέσα στο τίποτα, κάνουν μόνοι τους τη ζωή τους σαπουνόπερα και στο τέλος, μόλις βρουν τα σκούρα, βαράνε κι ένα reality show για να πουν τα παράπονά τους.

Έχετε ευθύνη κι εσείς οι καλλιτέχνες…

Σαφώς. Εγώ πήρα την ευθύνη μου και ύστερα από 18 χρόνια μετά ήρθα και κάναμε αυτό το χώρο.

Εννοώ συνολικά την ευθύνη που έχει ένας άνθρωπος που ασχολείται με τον πολιτισμό…

Αν ασχολείσαι παραπάνω, αρχίζει πια και ενοχλεί. Να η περίπτωση η δική μου. Ήρθαμε να μιλήσουμε για ένα δίσκο, για το τραγούδι και μιλάμε για το τι κάνω και ενοχλεί. Αλλά, αν δεν αμφισβητείς πρώτα, δεν μπορείς να γίνεις αποδεκτός στον περιβάλλοντα χώρο σου. Κάνω ό,τι κάνουν όλοι οι άνθρωποι. Ασχολούμαι με τα προβλήματα της γειτονιάς μου, της πόλης μου, του τόπου μου. Δηλαδή θα ήταν καλύτερα να μείνω σε μια ταβέρνα από το '68 μέχρι σήμερα, εκεί κάπου στη Βάρη που έχει και ωραία κοψίδια και να έρχεστε να σας παίζω κανένα δημοτικό και να λέτε "Πω, πω! τραγουδισταράς ο Γιωργάρας". Αυτό θέλατε να γίνω; Δεν χαίρεστε που υπάρχουν άνθρωποι που ξοδεύουν την ενέργειά τους, αντί να κάθονται στα εκατομμύρια που έχουν κάνει και στους κολλητούς τους. Άραγε αυτό θέλετε;

Υπάρχουν καλλιτέχνες που νιώθετε ότι βαδίζετε στον ίδιο δρόμο;

Το ποιοι έχουν ακολουθήσει το δικό μου δρόμο είναι γνωστό. Δημόσια δεν θα το παραδεχτούν ποτέ. Εγώ τους χαίρομαι και τους απολαμβάνω. Κι ο καθένας έχει τη δική του οντότητα.

Εσείς ποιους από τους νέους τραγουδοποιούς ξεχωρίζετε; Ποιών η κατεύθυνση σας αρέσει;

Ο Χάρης κι ο Πάνος, ο Ξυδάκης, ο Περίδης, ο Μάλαμας, Ο Ζούδιαρης, ο Τσακνής, ο Μαχαιρίτσας, ο Παπαδημητρίου. Αυτή η νέα σκηνή που αντιστέκεται στην ευκολία. Κι είναι η μειοψηφία αυτή που εκμεταλλεύεται το τζάμπα της τηλεόρασης και τον κόσμο που δεν έχει στον ήλιο μοίρα πνευματικά και αισθητικά.

Δεν επιβάλλει ο κόσμος το επίπεδο της τηλεόρασης;

Είναι παγίδα. Λένε ότι το θέλει ο κόσμος, αλλά δεν είναι έτσι. Αν ο κόσμος πεινάει -ουσιαστικά και μεταφορικά- και κάνεις γιορτή της πίτσας στην Ομόνοια, όλοι περνώντας θα πάρουν ένα κομμάτι, αφού είναι δωρεάν.

Όπως έγινε και την Πρωτοχρονιά στο Σύνταγμα;

Δεν ξέρω, δεν το είδα. Αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Στο τι διαλέγει η πολιτεία για να προτείνει έχουν ευθύνη οι επιλέγοντες. Το κόλπο ότι πουλάει είναι το ό,τι "κάτσει" στον κόσμο που οριοθετείται μέσα από 5-6 εκπομπές, 4-5 ραδιόφωνα και καμιά δεκαπενταριά έντυπα. Είναι ένα κράτος εν κράτει και το ερώτημα είναι γιατί αφήνουμε αυτή τη μειοψηφία να κραυγάζει. Υπάρχουν συμφέροντα. Είναι όπως το κράτος ξέρει ποιοι πουλάνε τα ναρκωτικά, αλλά τ' αφήνει. Ξέρει πού πάσχει η δικαιοσύνη, αλλά όταν έρθει μια άλλη κυβέρνηση, βάζει τους δικούς της. Η τηλεόραση παίζει μ' αυτά γατί είναι πολύ προκλητικά. Βουτάνε και κανένα θύμα, κανέναν παππά που φορά εσώρουχα και τον βγάζουν για να κάνουν λίγο νταβαντούρι. Άρα, ο καθένας προσπαθεί να δείξει την παρουσία του, χωρίς να ενδιαφέρεται αν το σπρώξιμο που κάνει δημιουργεί πρόβλημα στον διπλανό του. Η έννοια της δημοκρατίας διευρύνθηκε τόσο πολύ που ξεχείλωσε.

Έχετε σκεφτεί γιατί έχουν θυμώσει με σας εκείνοι που είχατε κοινή πορεία από το μοναχικό του δρόμο ο καθένας; Μήπως αισθάνονται ενοχές γιατί έπαψαν να παλεύουν, κι έτσι εναντιώνονται;

Κάθε άνθρωπος που διαλέγει και λειτουργεί σήμερα μοναχικά, κάνει ό,τι ακριβώς έκανε ο Λοΐζος τότε. Ο όρος τότε "συμμετέχω" γιατί είμαι πολίτης είχε άλλο νόημα. Τώρα αν πεις σε κάποιον "Είμαι πολίτης" θα σου πει "Κι όχι απ' τη Σμύρνη"; Δεν ξέρει. Μην ξεχνάτε ότι υπήρχε και το αντίπαλο δέος, ότι ο κόσμος μπορούσε να ζήσει με δύο τρόπους:τον κουτρουβαλιστή καπιταλισμό που ζούμε σήμερα και μια σοσιαλιστική προσέγγιση που έκανε πιο καλούς, πιο ανθρωποκεντρικούς τους ανθρώπους. Εμείς τώρα είμαστε μια χώρα που σύντομα θα έχουμε τις λειτουργίες της Ενωμένης Ευρώπης, αυτές που ξέρετε, για να μας κάνουν ευτυχισμένους. Αλλά η ευτυχία πολλών λαών της κεντρικής Ευρώπης είναι μια δυστυχία, με τη δική μας φιλοσοφημένη ευτυχία ενός λαού ώριμου, μερικών χιλιάδων ετών και με τόσα επιτεύγματα μυαλού, ψυχής, επιστήμης και τέχνης. Σήμερα ίσως ο κόσμος δεν έχει ανάγκη τους ποιητές, αλλά μια τζάγκουαρ. Είχα φίλους στην Κύπρο που είχαν παιδιά στην ηλικία που είναι τώρα η κόρη μου. Όταν ενεπλάκην στην ιστορία της Κύπρου, και τα παιδιά κόντευαν να πάνε φαντάροι, μου κλείσαν την πόρτα. Σας καλύπτω μ' αυτό που λέω; Πώς θα ανακαλύψει λοιπόν κάποιος τον ποιητή και την τέχνη όταν έργο τέχνης σήμερα είναι ένα σκεύος τουαλέτας, ώστε όταν το βλέπεις κι έχεις την ανάγκη του, να το τιμάς κιόλας;

Πώς και δεν αναμειχθήκατε πιο επαγγελματικά σε τέτοια θέματα;

Από φιλότιμο. Άσε που φοβάμαι ότι θα πλήξω γρήγορα.

Γιατί επιδιώξατε τη συνεργασία με ξένους καλλιτέχνες;

Για την προσωπική μου ευχαρίστηση. Από μεράκι. Ήταν σημαντικό να παίξω με ανθρώπους, όπως ο Sting ή o Gabriel, που μου άρεσαν από χρόνια. Παράλληλα βγήκαν και κάποια πράγματα, όπως στον καινούριο δίσκο του Al Di Meola που βάλαμε ένα τραγούδι αφιερωμένο στην Κύπρο.

Πείτε μου, τι σας ενοχλεί στην νεοελληνική κοινωνία;

Εμένα μ' ενοχλεί που οι άνθρωποι ξέρουν το λάθος, αλλά το υποστηρίζουν. Πιστεύω ότι η τηλεόραση έπαιξε το σπουδαιότερο ρόλο σ' αυτό που βλέπουμε και κανείς δεν είναι άμοιρος ευθυνών. Σήμερα είναι διάσημα μοντέλα και γυμνάστριες που σε λίγο θα λένε και τις ειδήσεις στη θέση των δημοσιογράφων, οι γλάστρες και τα μέντιουμ που προτείνουν όλη αυτή την υποκουλτούρα, την κατρακύλα, τη λάσπη. Αύριο σταρ της ελληνικής κοινωνίας θα είναι κάποιος που λέει τα ζώδια - "Τι ζώδιο είσαι;" "Κατσαρίδα", "Α, η κατσαρίδα ταιριάζει με την ψείρα.". εγώ δεν ταιριάζω στα τερτίπια της εποχής και καμαρώνω γι' αυτό. Είμαι σίγουρος πως πολλοί άλλοι δεν ταιριάζουν και το θεωρούν ένα κακό όνειρο. Γι' αυτό κρίνω τις δύο τάσεις και λέω: ο εθνικισμός είναι πρέζα που πουλάει και ευχαριστώ δεν θα πάρω, αλλά και για τον ωχαδελφισμό, που επίσης πουλάει, ευχαριστώ δεν θα πάρω. Το πράγμα είναι στη μέση, στο μέτρο. Από τη στιγμή που χάνουμε το μέτρο, χάνουμε και το βήμα μας. Φοβούμενοι μήπως, αν βρούμε το βήμα μας, μας περάσουν για στρατιωτική παρέλαση, δεν θα χάσουμε μόνο το βήμα, αλλά τα πάντα.

Η νέα γενιά θα ζήσει καλύτερα;

Αν επιμείνουμε να μορφωθεί σωστά.

Μπορείτε να γίνετε πιο σαφής;

Τώρα τελευταία βλέπω πως φτάσαμε στο σημείο να τραγουδούν οι στιλίστες. Κάποιοι γαϊδουρόφωνοι και τερατόφωνοι, επειδή έχουν στιλ που μπορεί να προέρχεται απ' το χτένισμα, το ντύσιμο, τον τρόπο που κρατάνε την κιθάρα τους, είναι δήθεν τραγουδιστές. Και ξεχνάμε ότι το τραγούδι είναι κυρίως ερμηνεία και το στοιχείο της φωνής. Σήμερα πρέπει να έχεις πρώτα δημόσιες σχέσεις. Η φωνή, σαν θείο δώρο, φαίνεται να κατέχει χαμηλή θέση στην ιεραρχία.

Το διαπιστώνετε ως καλός τραγουδιστής;

Προσπαθώ να μιλήσω έξω από την ιδιότητα του τραγουδιστή. Έχω το δικαίωμα νομίζω, μιας κι είμαι 30 χρόνια σ' αυτή τη δουλειά και άλλα 20 λόγω της συγγένειας με ανθρώπους της δουλειάς. Τυχαίνει να γνωρίζω, να έχω βγάλει τραγουδιστές και τραγουδίστριες από τις καλύτερες σήμερα. Θα πω κάτι που το λέω πρώτη φορά. Έχουμε δύο σχολές: τους σκυλάδες και τους στιλίστες. Αφήνω έξω τους ανθρώπους που έχουν μια αξία ουσιαστική και αποδεικνύεται ιστορικά. Μέσα στους σκυλάδες υπάρχουν πολλοί καλλίφωνοι, σπάνιοι, σου θυμίζουν κάποιοι παλιές δόξες. Είναι όμως τόσο αποτρόπαια η συμπεριφορά τους και τα τραγούδια που διαλέγουν και οι χώροι που εξαντλούνται είναι ανυπόφοροι. Οι στιλίστες είναι κακόφωνοι, ξεκούρδιστοι, θεόφαλτσοι, απίστευτοι, αλλά μερικοί γράφουν καλούς στίχους, έχουν αγωνίες. Είναι δύσκολο να συγκρίνεις. Θα πω στιλίστες, αν με βάλουν να διαλέξω. Αλλά αυτοί που γράφουν ωραία τραγουδάκια, ας τα δώσουν σε κάποιους νέους να τα πουν, αφού δεν έχουν καλές φωνές. Αν αγαπούν τη μουσική, ας το αποδείξουν. Ας μην τα κατακρεουργούν. Γιατί, αν είσαι "κουφός" -έτσι λέμε τους φάλτσους στο χώρο μας- μην παιδεύεις τη μουσική, βρε παιδί μου.

Εννοείτε τώρα την πλειοψηφία των τραγουδοποιών;

Όχι βέβαια. Υπάρχουν άλλοι, όπως ανέφερα πριν, που συνεχίζουν το λαϊκό τραγούδι, την ιστορία του Λοΐζου και του Κουγιουμτζή και γράφουν αριστουργήματα. Απλώς, είναι τόσο κακό να είσαι φάλτσος και να κάνεις τον τραγουδιστή επαγγελματικά, όσο μια ηθοποιός που βγήκε "Σταρ Ελλάς" κι επειδή έχει πολύ καλό κύκλο και την προώθησαν, πρέπει τώρα να κάνει θίασο. Οι τραγουδοποιοί θα κριθούν μέσα από το έργο τους. Αυτοί όμως που φθείρουν την υπόθεση του τραγουδιού είναι όλοι αυτοί που πέφτουν στην παγίδα των εταιριών, που με φτηνές και πρόχειρες παραγωγές δίνουν λόγο και βήμα σε καλλιτέχνες "ψώνια", οι οποίοι γράφουν με δύο ακόρντα ένα χασαπικάκι και δυστυχώς πέφτει στην παγίδα κι ο κόσμος. Δεν μπορεί, βρε αδερφέ, να τραγουδάει ο οποιοσδήποτε. Αυτή η πενταετία που έφερε μια σύγχυση για το τι είναι καλό και κακό ελπίζω να φτάνει. Ο κόσμος ζαλίστηκε και αλληθώρισε με πράγματα απερίγραπτα, αλλά τα πέντε χρόνια είναι αρκετά για να νετάρει τώρα.

Παρακολουθείτε τα νέα ρεύματα; Την άνοδο του hip-hop;

Παρακολουθώ. Οι Active Member έχουν πολύ καλό κοινωνικό στίχο. Αυτή η απομίμηση όμως του Αμερικάνικου τρόπου ζωής με απογοητεύει λίγο και περίμενα μεγαλύτερη αντίδραση από τους Έλληνες. Θα ήθελα ο Έλληνας νεαρός μουσικός να μιλήσει με κλαρίνο, να μας κάνει τη μούρη μπλε. Είμαι σίγουρος ότι θα το κάνουν, απλώς βάζω μια φιτιλιά. Δεν διαφωνώ ότι είναι φωνή που κινητοποιεί, αλλά δεν ξεχνάω ότι η Ελλάδα έπεσε τελευταία στην ντισκοποίηση της μουσικής της. Οι προσμίξεις μ' ενδιαφέρουν πολύ, αλλά θα ήθελα λίγο περισσότερο προβληματισμό.